Τι είναι η σχολική ετοιμότητα;

Ο όρος «σχολική ετοιμότητα» αναφέρεται στην εν γένει ωριμότητα που έχει ένα παιδί τη χρονική στιγμή της μετάβασής του στην Α΄ δημοτικού. Η ωριμότητα αυτή αφορά σε πολλούς τομείς, όπως στον κοινωνικό, στον συναισθηματικό, στον κινητικό και στον γνωστικό.

Παρά το γεγονός ότι τα περισσότερα παιδιά φτάνουν σε επίπεδο σχολικής ετοιμότητας μέχρι την είσοδό τους στην Α’ δημοτικού, ορισμένα παιδιά που ηλικιακά θα μπορούσαν να εισαχθούν στη δημοτική εκπαίδευση δε διαθέτουν ακόμα την ετοιμότητα να ανταπεξέλθουν στις νέες προκλήσεις.

Η αξιολόγηση σχολικής ετοιμότητας καταδεικνύει το κατά πόσον το παιδί είναι έτοιμο να προσαρμοστεί στο σχολείο και να διδαχτεί με συστηματικό τρόπο την ύλη της Α’ δημοτικού.

Γιατί είναι σημαντικές οι δεξιότητες σχολικής ετοιμότητας;

Οι μαθητές που ξεκινούν τη φοίτησή τους στη δημοτική εκπαίδευση έχοντας σχολική ετοιμότητα εντάσσονται στο νέο περιβάλλον με λιγότερες δυσκολίες σε σχέση με τους συνομηλίκους που δεν διαθέτουν τις απαραίτητες δεξιότητες.

Ποιες είναι οι ενδείξεις για την απουσία σχολικής ετοιμότητας;

Εάν ένα παιδί δεν έχει σχολική ετοιμότητα μπορεί:

• να ματαιώνεται εύκολα και να «τα παρατά»,
• να μην είναι σε θέση να αυτοϋπηρετείται και να επιζητά τη βοήθεια των γονέων σε δραστηριότητες όπως η ένδυση/απόδυση και η τουαλέτα,
• να καταβάλει υπερβολική προσπάθεια, προκειμένου να ακολουθήσει τις οδηγίες για καθημερινές δραστηριότητες,
• να μην είναι σε θέση να ακολουθήσει τον ρυθμό των συμμαθητών του στις εργασίες του νηπιαγωγείου,
• να μοιάζει κοινωνικά ανώριμο και να δυσκολεύεται να αλληλεπιδράσει κατάλληλα με τους συμμαθητές του (π.χ. να δυσκολεύεται να μοιραστεί τα παιχνίδια, να μην μπορεί να ακολουθήσει τους κανόνες των παιχνιδιών ή να τους τροποποιεί ανά περίσταση),
• να έχει φτωχές δεξιότητες λόγου – ομιλίας,
• να δυσκολεύεται να κατανοήσει τις συνέπειες μιας συμπεριφοράς του,
• να μην μπορεί να παραμείνει σε καθιστή θέση για ικανό χρονικό διάστημα,
• να δυσκολεύεται να ολοκληρώσει μαθησιακά έργα τα οποία απαιτούν διανοητική προσπάθεια (π.χ. να γράψει το όνομά του, να εκτελέσει έργα οπτικής διάκρισης, να κάνει προγραφικές ασκήσεις),
• να διαθέτει περιορισμένες δεξιότητες παιχνιδιού (π.χ. να επιζητά αποκλειστικά ένα παιχνίδι και να το παίζει με επαναλαμβανόμενο τρόπο),
• να δυσκολεύεται να αναπτύξει νέες δεξιότητες κ.α.

Είναι απαραίτητη η έγκαιρη πλαισίωση του παιδιού που δεν έχει σχολική ετοιμότητα;

Η έγκαιρη πλαισίωση είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς έχει ως απώτερο στόχο την ενίσχυση του παιδιού και την κατά το δυνατόν με λιγότερες δυσκολίες είσοδό του στη δημοτική εκπαίδευση.

Αν δεν υπάρξει έγκαιρη παρέμβαση είναι πιθανό το παιδί να έχει χαμηλή ακαδημαϊκή επίδοση, να αναπτύξει συμπεριφορές αποφυγής των σχολικών δραστηριοτήτων, να δυσκολεύεται να διατηρεί τον ίδιο ρυθμό με τους συμμαθητές του, να δυσκολεύεται στην αλληλεπίδραση με τους συνομηλίκους σε κοινωνικό επίπεδο ή να παρουσιάζει αγχώδεις εκδηλώσεις, καθώς προσπαθεί να ανταποκριθεί στις μαθησιακές και κοινωνικές απαιτήσεις.

Σε τι αφορά το αποκαταστασιακό πρόγραμμα ενός παιδιού που δεν έχει σχολική ετοιμότητα;

Έπειτα από αξιολόγηση της σχολικής ετοιμότητας, και εφόσον προκύψει ότι το παιδί χρειάζεται ενίσχυση στις δεξιότητές του, θα ενταχθεί σε ένα πρόγραμμα το οποίο θα βασίζεται στο προφίλ δυνατοτήτων και αδυναμιών του και θα αφορά κάποιους από τους ακόλουθους τομείς:

• Αυτορρύθμιση: Είναι η ικανότητα που έχει ένα παιδί να αποκτά, να διατηρεί και να τροποποιεί το συναίσθημα, τη συμπεριφορά, την προσοχή και το επίπεδο δραστηριότητας κατάλληλα σε μια νέα κατάσταση και μάλιστα με τέτοιο τρόπο ο οποίος είναι κοινωνικά αποδεκτός.
• Λεκτική και Εξωλεκτική επικοινωνία: Αφορά στην κατανόηση τόσο των λεγομένων του συνομιλητή όσο και των εξωλεκτικών στοιχείων, όπως οι χειρονομίες, οι εκφράσεις του προσώπου και η οπτική επαφή, προκειμένου να είναι επιτυχής η επικοινωνία των αναγκών, των επιθυμιών και των σκέψεων του παιδιού.
• Επιτελικές λειτουργίες: Είναι οι διανοητικές δεξιότητες που απαιτούνται για να ρυθμίσει το παιδί τη συμπεριφορά του και να διατηρήσει τη λειτουργικότητά του σε οποιοδήποτε περιβάλλον και σε οποιεσδήποτε συνθήκες, προκειμένου να επιτευχθεί ένας στόχος.
• Κοινωνικές δεξιότητες: Αποτελούν ένα σύνολο δεξιοτήτων που επιτρέπουν στο παιδί να αλληλεπιδρά με τους άλλους αμοιβαία -λεκτικά και εξωλεκτικά, να αναγνωρίζει και να ακολουθεί κοινωνικούς κανόνες και συμβάσεις και να κοινωνικοποιείται µε τους άλλους επιτυχώς.
• Δεξιότητες αυτοεξυπηρέτησης: Έχουν σχέση με το κατά πόσον το παιδί είναι ανεξάρτητο στην αυτοφροντίδα του, όπως στην ένδυση, στην απόδυση, στη χρήση τουαλέτας, στη χρήση κουταλοπίρουνων κτλ.
• Δεξιότητες αδρής κίνησης: Είναι οι δεξιότητες εκείνες που απαιτούν κίνηση ολόκληρου του σώματος και αφορούν στη χρήση των μεγάλων μυών του για την εκτέλεση φυσικών δραστηριοτήτων, όπως η στατική θέση, το περπάτημα, το τρέξιμο, το άλμα και η αναρρίχηση.
• Δεξιότητες λεπτής κίνησης: αφορούν στις μικρές επιδέξιες κινήσεις που κάνει το παιδί με τα χέρια και τα δάκτυλα, όπως η γραφή, το κόψιμο, το άνοιγμα μπουκαλιών και κουτιών, το δέσιμο των κορδονιών κ.α.
• Φωνολογική Επίγνωση: Η ΦE σχετίζεται με την αναγνωστική ακρίβεια και αφορά στην αντιστοίχιση γραφήματος και φωνήματος, στη συλλαβική ανάλυση και σύνθεση, στη φωνημική ανάλυση και σύνθεση, στην αναγνώριση και παραγωγή ρίμας, στην προτασιακή επίγνωση, στην οπτική διάκριση γραφημάτων, στην ακουστική διάκριση φωνημάτων κ.α.
• Ταχύτητα Αυτοματοποιημένης Κατονομασίας: Οι δεξιότητες ΤΑΚ σχετίζονται με την αναγνωστική ταχύτητα και σε γενικές γραμμές αφορούν στην αυτοματικότητα της ανάκλησης των φωνολογικών αναπαραστάσεων από τη μνήμη.
• Προμαθηματικές έννοιες: Οι δεξιότητες που κατακτούν τα παιδιά σχετικά με τους αριθμούς, τις πράξεις, τα σχήματα, τα χρώματα.
• Προγραφικές έννοιες: Οι δεξιότητες που αποκτούν τα παιδιά πριν τη γραφή, όπως η ιχνηλάτηση κάθετων και οριζόντιων γραμμών, η γραφή με το δάκτυλο σε άμμο, αλεύρι, αφρό κτλ.